chagas hastalığı ne demek?

Chagas hastalığı ya da Amerika tripanozomiyazı, Trypanosoma cruzi adlı protozoanın neden olduğu tropikal bir paraziter hastalıktır.¹ Çoğunlukla öpücük böceği (Triyatomine) olarak bilinen böcekler aracılığıyla yayılır.² Belirtiler, enfeksiyonun seyri sırasında değişkenlik gösterir. Hastalığın ilk aşamasında tipik olarak herhangi bir belirti görülmez ya da aşağıdaki hafif belirtiler görülür: ateş, lenf düğümlerinde şişme, baş ağrısı ya da ısırık yerine mahsus şişlik.³ Fertler 8–12 hafta sonra hastalığın kronik aşamasına girer ve hastaların %60-70’inde asla başka belirti görülmez.⁴⁵ Hastaların kalan %30-40’lık kısmında, enfeksiyonun ilk defa bulaşmasından 10 ila 30 yıl sonra başka belirtiler gelişir.⁶ Bu belirtiler arasında hastaların %20 ila 30’unda görülen ve kalp yetmezliğine yol açan karıncık genişlemesi sayılabilir.⁷ Ayrıca, hastaların %10’luk kesiminde megaözefagus ya da megakolon görülebilir.⁸

Sebepleri ve teşhis

T. cruzi insanlara ve diğer memelilere genellikle Triyatomine alt ailesine mensup kan emici (hematofaj) "öpücük böcekleri" aracılığıyla yayılır.⁹ Bu böceklere farklı bölgelerde farklı adlar verilmiştir: Arjantin, Bolivya, Şili ve Paraguay’da vinchuca; Brezilya’da barbeiro; Kolombiya’da pito; Orta Amerika’da chinche ve Venezuela’da chipo. Bu hastalık kan nakli, organ nakli, parazit bulaşmış gıdaları yeme ve anneden fetüse bulaşma yoluyla da geçebilir.¹⁰ Hastalık erken dönemde mikroskop kullanılarak kanda parazitin bulunmasıyla teşhis edilebilir.¹¹ Kronik hastalık ise kanda T. cruzi antikorunun bulunmasıyla teşhis edilir.¹²

Korunma ve tedavi

Hastalıktan çoğunlukla öpücük böceklerinin ortadan kaldırılması ve ısırmalarından sakınılmasıyla korunulur.¹³ Diğer korunma yöntemleri arasında nakillerde kullanılan kanın taramadan geçirilmesi sayılabilir.¹⁴ 2013 yılı itibarıyla henüz bir aşı geliştirilememiştir.¹⁵ Enfeksiyonun erken döneminde tedavide benznidazol ya da nifurtimoks kullanılabilir.¹⁶ Tedaviye erken başlanması durumunda neredeyse kesin tedavi sağlanır, ama Chagas hastalığına yakalanmanın üzerinden geçen zaman ne kadar uzarsa tedavi o kadar etkinliğini yitirir.¹⁷ Bu tedavi kronik hastalıkta uygulandığında son aşama belirtilerini geciktirebilir ya da önleyebilir.¹⁸ Benznidazol ve nifurtimoks, hastaların %40’a¹⁹ varan kısmında cilt rahatsızlığı, beyin toksisitesi ve sindirim sistemi tahrişi gibi geçici yan etkilere yol açar.²⁰²¹²²

Epidemiyoloji

Özellikle Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika‘da 7 ila 8 milyon kişinin Chagas hastalağına yakalanmış olduğu tahmin edilmektedir.²³ 2006 yılı itibarıyla senede yaklaşık 12.500 kişinin ölümüne yol açmaktadır.²⁴ Hastalığa yakalananların çoğu fakirdir ²⁵ ve çoğu da hastalığın kendilerine bulaştığının farkında değildir.²⁶ Büyük ölçekli nüfus hareketleri Chagas hastalığının görüldüğü alanları genişletmiş ve Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri de bu alanlara dahil olmuştur.²⁷ Hastalığın görülme sıklığının 2014 yılına kadar bu alanlarda arttığı gözlenmiştir.²⁸ Bu hastalık ilk olarak 1909 yılında hastalığa adını veren Carlos Chagas tarafından tanımlanmıştır.²⁹ 150’den fazla hayvanı etkilemektedir.³⁰